?арт адамдарды? ?леуметтік - психологиялы? сипаттамасы

Мазм?ны

Кіріспе

І тарау.

1. Геронтология ?ылымы туралы т?сінік.

2. ?арта? адамдарды? проблемалары.

3. ?арта? адамдарды? ?мір санасы ?леуметтік проблема ретінде.

ІІ тарау.

        1. ?арт адамдарды? ?леуметтік-психологиялы? сипаттамасы.

 2. Егде адамдар бос уа?ытыны? психологиялы?-педагогикалы? типологиясы ж?не шетелдегі бос уа?ытты ?ткізудегі т?жірибесі.

3. Егде жаста?ы психофизиологиясыны? ?згеруі.

ІІІ тарау.

        1. Эксперименталды? топта?ы сына?тан ?туші т?л?аларды? себептік-?ажеттік сферасыны? ?згешеліктері

         2. Экспериментелды? топтарда?ы  сына?тан ?тушілерді? эмоционалды?  ше?беріні? ерекшеліктері.

        3. Егде жаста?ы адамдармен ?леуметтік ж?мысты? ерекшелігі

Кіріспе

?аза?стан Республикасыны? Президенті Н.?.Назарбаевты? 2005 жыл?ы 18 а?панда халы??а жолда?ан жолдауында?ы 3.6 б?лімінде  былай деп айт?ан болатын: «Биыл?ы жылдан бастап біз ?леуметтік ?амсыздандыруды? идеологиясы барынша ?арапайым ?ш де?гейлік ж?йесін ?алыптасыруда?ы ба?ыттал?ан ?леуметтік реформаларды тере?детуді? ?ш жылды? ба?дарламасын іске асыруды ?ол?а аламыз. Біріншіден, б?л мемлекет кепілдік беретін негізгі ?леуметтік т?лемдер. Екіншіден, б?л міндетті ?леуметтік  са?тандыру а?ыр ая?ында б?л  кейіннен  ?леуметтік т?лемдерге айналатын азаматтарды? ерікті жина?таулары. Міне, осындай ?ш бастау азаматтарымызды? ?артты? кезе?ін лайы?ымен ?амсыздандыру?а тиісті  жа?дай ту?ызады».

?арттарды ?леуметтік ?олдау мен ?ор?ау?а, оларды? экономикалы?, саяси ж?не бас?а да ???ы?тары мен бостанды?тарын іске асыруды те? м?мкіндіктерін ?амтамасыз ету мен ?аза?стан  Республикасыны? Конституциясында, сондай-а? халы?аралы? ???ы?ты? жалпы таныл?ан  ?а?идалары мен нормаларында кепілдік берілген.

?арттарды   ?леуметтік ?ор?ау шараларыны? бірі жас?а ?артты? келіп немесе жо?ал?ан  ?арекетін ?зіне-?зі ?ызмет ету жалпы ?ызметті? ?рт?ріне ?абілетін ?алпына келтіруге ж?не орнын толтыру?а ба?ыттал?ан  медициналы?, психологиялы?, педагогикалы?, ?леуметтік-экономикалы?  іс-шаралар кешенін т?ратын, сондай-а?  ?арттарды?  толы??анды  ?мір с?руіне  м?мкіндік беретін ?рі оларды? ???ы?тары мен ?абілет, м?мкіндіктерін іске асыруын ?амтамасыз етуін о?алту болып табылады.   

Со??ы он жылды?та адам ?міріні? ?за?ты?ыны? артуына байланысты б?л проблема?а назар к?бірек аударылды.

Егде кезде  белсенді ?мір с?руді са?тау ?ажеттілігі ?азіргі заманда?ы ?ылыми зерттеулерді? ?зекті м?селесі. Берілген контексте (е?бек ?ызметіні? жо?тауы да?дыны ?атынас ше?беріні? жарылуы ж?не та?ы бас?а). Жа?а сырт?ы шарттар?а бейімделу, ойды? м?мкіншіліктеріні? т?мендеуі жо?ары ба?аланушылы? холнинг – механизмдер (механизмдер жа?дайымен) ж?не та?ы бас?а сия?ты  с?ра?тар ?арастырылады. (М.Д.Александрова, Л.И.Анциферова, Л.В.Кирасимов, С.Г.Максимов, М.Н.Сачук, Н.П.Петрова ж?не та?ы бас?а).

К?птеген зерттеулер адамны? психологиялы? жас ерекшеліктері туралы ??гімелейді. Адамны? жас ерекшелігін кезе?дерге б?лу м?селесіне психологиялы? т?р?ыдан ?арайды. Б.Г.Аканеьев жетекшілігінде ?алымдар егде адамдарды? психоэволюциясына зерттеу ж?ргізген. Осы зерттеу н?тижелері даму динамикасын ба?ылау?а м?мкіндік берді, я?ни жеке жалпы физиологиялы?, психмоторлы? ж?не психологиялы? функцияларын?  жо?арлауы, бір ?алыпты болуы ж?не т?мендеуін  к?руге м?мкіндік алды.

Жо?арды атал?ан топты? бір белгісі – денсаулы? жас ?ткен сайын адамны? денсаулы?ы т?мендейтіндігі белгілі. ?сіресе, ?алаларда ?мір с?руші егде адамдарды? организмін? ?сер етеді. Осы жаста оны? алды??ы ?міріні? ?мір салтыны? н?тижесі к?рінеді. Балалы? ша?тан бастап, матеиалды? жа?дайы сия?ты  жа?дайлар оны? денсаулы?ыын?  н?тижесін береді. Егде адамдарды? денсаулы?ы туралы айт?анда, оларды? ауруы ж?не м?гедектігі ?ана емес, толы??анда, гармониялы? ж?не адамгершілік т?р?ысынан да ?араау керек. Егде адамдарды? денсаулы?ы е?бек ж?не ?о?мады? ?ызметке ?абілеттілігінен ?ана емес, сондай-а? е?бек ету ?аюілетін ж?не ?о?мады? белснеділігін са?тауынан да к?рінеді. В.П.Казначеев ж?не М.Г.Субботин атап ?ткендей, адам организмі ?артай?анда тек ?ана жайлылы?ты ?ана емес, сондай-а? белгілі бір жайсызды?ты, барлы? функцияларын? ?ысым?а ?шырауы мен жатты?тыруын да сезінуі керек.

Зейнеткерлікке  шы?уына байланысты  егде адамдар к?біне ж?мысынан айырылады, ал ж?мыс оны? ?міріні? м?ні болуы м?мкін. Содан егде адам ?арт ша?ында психикалы? т?р?ыдан ?арусызданады. Оны? ?мір салтыны? бірден ?згеруі  психикалы? денсаулы?ыны? ?згеруіне, ?мір салтыны? ауысуына ?келеді. М?ны? ?зі о?ан ?лкен сілкініс тудыруы м?мкін.

Жас ерешелігі ??рамыны? оны? бас?а сапасы жа?тарынан сипатталдуы ?шін осы кезе?де мір с?ріп жат?ан т?рлі ?рпа?тар жиынты?ы ?арастыру кеерк. Осы ?рпа?тарды? ?р?айсысы белгігі бір ?леуметтік сана?а ие. Олар былай ??ралады: біріншіден: ?ткен ?мір ?орытындысы, сол ?рпа?ты? жеке ?мір т?жірибесіні? сомасы; екіншіден, осы ?рпа? ?о?ам ?мірінде ?анадй на?ты тарихи о?и?аларды бастан кешіргеніне байланысты.

?артты?ты? басталуы денсаулы? пен т?н к?шіні? нашарлауы, ?леуметтік-к?сіби р?лдер ??рылымы сананы? азаюы ж?не ?згеруі, отбасыны? ?мірден айырысуымен сипатталады. Адамны? есеюі де, ?артаюы да біркелкі ж?рмейді. Б?л оны? сана-сезімінеде ?рт?рлі ?алыптасады. ?кінішке орай,  отанды? геронтологияда психо-физиологиялы? процестер ж?не ?леуметтік жа?дайларды? ?згеруі жа?сы зерттелінеді де, ал оларды? ?зіндік санасы мен ішкі д?ниесі  аз зерттелген.

Ке? тара?ан т?сінік бойынша, - деп атап ?теді И.С.Кон, - геде адамдар ?здеріні? ?леуметтік ж?не жеке иденттілігіне назар аудара бермейді.  ?рине, ?мірге деген к?з?арас жас ?скен сайын ??згеріп отырады. Геде жаста?ы адамдар ?з жеке пікірлерін, сондай-а? ?леуметтік м?селелерін жастар?а ?ара?нада шешілуі ?иын деп ойлайды. Та?дыр?а пассив т?рде ба?ынады. Сондай-а? м?ны а?ылдылы?ты? пайба болуы, гармония?а талпыныс, таби?ат пен адамны? гармониялы? бірлігі деп есептеуге болады. Сонымен ?атар, шарашау к?шті? сар?ылуы, субъективті уа?ыт перспективасыны?  ?ыс?аруы да к?рініс табады. К?п жа?дайда егде адамдар ?здерін орта жаста?ы адамдардан т?мен санамайды. ?зін т?мен санау жолы болмайтындар мен ы??айсыз ?леуметтік жа?дай?а тап бол?надар?а т?н.

Б?л дипламды? ж?мысты? ма?саты - егде жаста?ы адамдарды? ?о?мда?ы алатын орныны? ма?ыздылы?ын аны?тау. Я?ни, б?л та?ырыпты?  ма?ыздылы?ын д?лелдеп, сол пролеманы? объектісін, затын тапты?. Ал ма?сатты? ?зі т?мендегі міндеттерді? орындалуын, ?ада?алауын, талап етеді.

1 міндет: Егде адамдар?а т?сініктеме беру ж?не оны? тарихын аны?тау. Я?ни біз б?л міндет ар?ылы егде адамдар деген кімдер, олар?а ?ай жас аралы?тар жатады ж?не б?кіл ?лемдік ата?ты зерттеушілер ?сын?ан тарихын білеміз. Сол ?лемдік зерттеушілер егде жаста?ыларды? жас шамасын ?р ?алай жорамалдайды ж?не оларды? ?р?айсысына ма?ызды т?сініктеме береді.

2 міндет  Егде жаста?ы адамдар?а сырт?ы ортаны? ?сері. М?нда егде жаста?ы кісілер бос уа?ытысында ?андай ж?мыстар ат?арады, ?андай м?дени орталы?тар?а барады ж?не жалпы сырт?ы ортада?ы болып жат?ан барлы? ??былыстарды ?алай ?абылдайтынды?ын айту?а болады.

3 міндет ?Р-?ы егде жаста?ы адамдарды? жа?дайы. Б?л ?шінші міндетті? орындалу барысында к?птеген егде жаста?ы адамдар?а с?ра?-сауал ?ою ар?ылы оларды? жеке ойларын білдік ж?не сонымен ?атар статистика к?рсеткіштерін к?ре отырып, республикада?ы егде адамдарды? санды? д?режесін білдік.

4 міндет: Шетелдегі егде жаста?ы адамдармен салыстыру. Шетелдерде егде жаста?ы адамдар?а арнал?ан ?йымдар ?те к?п. М?селен олар- «Америка зейнеткерлер ?о?амы», ?лыбританияда?ы «Зейнеткерлерді? ?лтты? ода?ы», Германияда?ы –«А?а ?рпа?ты? федералды конгрессі», Канадада?ы «Жасы ?лкендер ?о?амы», Австралияда?ы «Егде адамдарды? істері бойынша ке?естер», Жапонияда?ы «Егде адамдар клубынын ?лтты? федерациясы» сия?тылар жатады. Б?л ?йымдар ар?ылы біз шет елдегі егде жаста?ыларды? санды? к?рсеткішін, олар?а ?андай же?ілдіктер берілетінін білдік ж?не де олар?а жеке к?сіпкерлікпен айналысу?а, жо?ар?ы о?у орындарында ?рбір ?шінші университет ?арт адамдар ?шін арнайы о?у курстары мен ба?дарламаларын т?зіп, м?мкіндік бергені туралы айтыл?ан.

5 міндет:  Методикалы? ?сыныс беру.

Бізді? ?Р-?ы егде адамдар?а шет елдердегі т?жірибелерді, ?сын?ан жоспарларын пайдалана отырып к?мек к?рсету. 

Зерттеу нысаны – ?арт адам т?л?асыны? ерекшеліктері ж?не оларды? ?леуметтік ортасы.

Зерттеу заты – ?арт адамдары? ?леуметтенуі мен бос уа?ытын ?ткізудегі шетел т?жірибесінде зерттелуі.

ТОЛЫ?ЫРА? АЛУ ?ШІН САТЫП АЛУ ?АЖЕТ.