Шо?ырландырыл?ан бухгалтерлік баланс

Мазм?ны

Кіріспе………………………………………………………………...............4

1. Негізгі ??ралдар есебіне жалпы т?сінік...............................................................6

1.1. Негізгі ??ралдарды? м?ні ж?не жіктемесі........................................................7

1.2. Негізгі ??ралдарды? тозу есебi ж?не амортизацияны есептеу ?дісі..............9

2. Негізгі ??ралдарды ж?ндеу ж?не т?гендеуді?, ?айта ба?алауды? м?нін ашу.............................................................................................................................25

2.1. Негізгі ??ралдарды? ж?ндеу есебі..................................................................27

2.2. Негізгі ??ралдарды жал?а алуды? есебі.........................................................30

2.3. Негізгі ??ралдарды? ба?алау, ?айта ба?алау ж?не т?гендеу есебі...............36

3. Есептеу б?лімі. Шо?ырландырыл?ан ?аржылы? есеп жасау...........................41

?орытынды......................................................................................................48

      Пайдаланыл?ан ?дебиеттер...........................................................................50

      ?осымшалар.....................................................................................................51

Кіріспе

       Халы?  шарушылы?ы есептеріні? арасында бухгалтерлік есепті? алатын орны ерекше. Барлы? экономикалы? ?ылымдар ішінде бухгалтерлік есеп ?з алдына дараланып т?ратын б?лек ?ылыми сала. ?йткені, бухгалтерлік есеп ?о?амды? ?ндірісті? дамуы жолында ?ажет. Бухгалтерлік есепті? м?ліметтері мен к?рсеткіштері ?о?амды? ?ндірісті? дамуын экономикалы? т?р?ыдан зерттеуге бірден-бір негіз болып табылады. Сонды?тан да бухгалтерлік есепті? негізгі міндеті – халы? шаруашылы?ыны? барлы? салаларында на?ты т?жырымды мемлекеттік талап?а сай   есептеу ж?мысын ж?ргізеді.

Кез келген ?ндіріс ?з ?ызметіне ??рал-жабды?тарын тартса ?ана ж?реді, ал ол е?бек заттары (шикізат, материалдар, сатып алын?ан жартылай фабрикаттар) ж?не е?бек ??ралдары (машина, станок) болып б?лінеді. Б?л арада е?бек ??ралдарыны? ??рамы сырт?ы  белгісімен емес, оларды? ?ндіріс процесінде ат?аратын роліне ?арап аны?талады. Мысал?а, заводта дайындал?ан бу ?азаны сол зауыт ?шін дайын ?нім болып саналады; ал орнату ?шін сатып ал?ан субъект  ?шін осы ?азан е?бек ??ралы болып табылады. Осы ?азанды келешекте ?айта сату?а алса, онда ол тауар болып табылады.

      Негізгі ??ралдар материалды? ?ндіріс саласында да, ?ндірістік емес (?леуметтік) салада да ?за? уа?ыт бойы (бір жылдан астам) ?ызмет етеді.

Осы негізгі ??ралдар?а: ?йлер, ?имараттар, к?п жылды? екпе а?аштары, машиналар ж?не ??рал-жабды?тар (соны? ішінде автоматты машиналар ж?не ??рал-жабды?); машиналар ж?не жабды?тар; ?лшеу ж?не реттеу аспаптары ж?не ?ондыр?ылар мен лабораториялы? жабды?тар; есептеу техникасы; бас?а материалдар мен ??рал-жабды?, к?лік ??ралдары, ??рал-сайман, ?ндірістік м?лік ж?не жабды?тар. Шаруашылы? м?лкі: ж?мысшы ж?не ?нім беретін мал, к?п жылды? екпе а?аштар, жерді жа?сарту?а (?имараттарсыз) шы??ан к?рделі шы?ын, бас?а да негізгі ??ралдар жатады.

К?сіпорында негізгі ??ралдарды? есебі №16 Х?ЕC-?а с?йкес ?йымдастырылады. Осы стандарт негізгі ??ралды? есебін ж?ргізуді?, субъектіге жататын меншік ???ы?ын, шаруашылы? пен оперативтік бас?ару  ж?йесін аны?тайды.

 Негізгі ??ралды? бастап?ы ??ны мынадай жолмен аны?талады:

Жер учаскелері бойынша меншік немесе т?ра?ты пайдалану ???ы?ы – актіде к?рсетілген сатып алу ??ны, ?оз?алмайтын м?ліктер бойынша агенттерге берілген сыйа?ы, сатып алу-сату келісімін р?сімдеу бойынша к?рсетілген ?ызметтерді? т?лемі, жерді ма?сатты пайдалану?а дайындау бойынша (ескі ?йлерді б?зу, тазалау, тегістеу, т.б. кезінде алын?ан материалдарды сатудан т?сетін табысты?  шегерілімінен бас?а) ж?мсалатын шы?ыстар;

Біра? та біз ?мытпау?а тиіспіз ?р бір затты ??ыпты ?стамаса онда ол б?зылып ?алады негізгі ??ралдарда сол сия?ты б?зылуы м?мкін. Б?ндай жа?дайда біз оны? бетін ала аламыз – ж?ндеу ар?ылы. Ж?ндеу есебі к?сіпорын?а ?ажет. Негізгі ??ралды? естен шы??ан жа?дайында ?ндіріс процесі де то?тауы м?мкін. Ал ?ндіріс процесіні? то?тауы бізді? пайда табуымыз?а кедергісін жасайды. Ал ж?ндеу ар?ылы біз ?ндіріс процесінде к?п жетіктіктерге жетеміз.

1. Негізгі ??ралдар есебіне жалпы т?сінік

1.1. Негізгі ??ралдарды? м?ні ж?не жіктемесі

 Негізгі ??ралдар дегеніміз - ?ндірісте ?за? уа?ыт бойы (бір жылдан арты? уа?ыт) пайдаланылатын, ?зіні? бастап?ы заттай нысанын (пішінін, т?рін) са?тай отырып, ??нын шы?арыл?ан ?німге, орындал?ан ж?мыс?а, к?рсетілген ?ызметке біртіндеп б?ліп-б?ліп есептелген амартизациялы? материалды? активтерді айтады. Шаруашылы? ?ызметте пайдалану?а арнал?ан негізгі ??ралдарды. ?айта caтy?а немесе а?ша?а айналдыру?а болмайды. А?шалай ба?алан?ан негізгі ?орлар негізгі ??ралдар деп аталады. Олар бухгалтерлік есепте осы ба?амен к?рінеді ж?не субьект балансында к?рініс табады. Негізгі ??ралдар ?за? уа?ыт бойы, к?птеген ?ндіріс циклы барысында пайдаланылады, олар бірте-бірте тозады ж?не ?зіні? ?асиеті мен т?рін са?тай отырып, ?з ??нын бірте-бірте жа?адан ?ндірілген ?німге аударады.

         № 16 Х?ЕС бойынша негізгі ??ралдар - б?л е?бек ??ралы ретінде материалды? ?ндіріс саласында ж?не ?ндірістік емес саласында ?за? уа?ыт бойы (1 жылдан аса) ?олда болатын материалдым активтер.

  О?ан мыналар жатады:

         - жылжымайтын м?ліктер (?имараттар, к?пжылды? ?сімдіктер ж?нежермен байланысты ?оз?алысы ж?не оларды? ма?сатына зиян шектірмеу бас?а объектілер);

         -      к?лік ??ралдары;

         -  жабды?тар, ?лшеуаспабы, ?ндірістік ж?не шаруашылы? ??рал- саймандары ірі ж?не ?нім беретін малдар арнайы ??ралдармен бас?а да негізгі ?орлар (кітапхана ?ор,м?ражай ??ндылы?тары,жануар ?леміні? экспорттары автомобиль жолдары) ж?не т.б.

         Негізгі ??ралдар к?птеген ??ралдар бойына пайдаланатын ?асиетімен нысаны? са?тай отырып, жанама т?рде тозады. ?зіні? ??ны? жолдан жасал?ан ?німге біртіндеп к?шіреді.

         Жіктелу топтарында ?ндіріс процесіне ?атысу сипатына ?арай негізгі ?орлар былай б?лінеді: ?ндірістік ж?не ?ндірістік емес.

         ?ндірістік б?л - ?ндірістік процесіне тікелей ?атысатын немесе ?ндірісті? негізін ??райтын негізгі ??ралдар. Оны? ??рамына мыфналар жатады: ?ндіріс ?йлер мен ?имараттар, машинамен жабды?тар,?лшеуіш ж?не реттеуші ??ралы ?ндірістік ж?не бас?а да керек жабды?тар ж?мысшы ?нім беретін малдар, к?пжылды? ?сімдіктер енеді.

         ?ндірістік емес - б?л т?тыну ма?сатында?ы негізгі ??ралдар. Олар ?ндіріс процесіне ?атыспайды. Ол ?жымны?, м?дини, т?рмысты? ?ажеттігін ?амтамасыз етуге арнал?ан (?йлер, ?имараттар, керек жара?тар, денсаулы? са?тау, спорт)

         Тиістілігі бойынша негізгі ?орлар былайша б?лінеді: меншікті ж?не жалдан?ан.

         Меншікті – б?л субъектіге тиісті оны? балансында к?рініс табатын негізгі ??ралдар.

         Жалдан?ан - жалдау шарты бойынша онда белгіленген мерзімге бас?а субъектілерді? алын?ан негізгі ??ралдар.

         Пайдалану сипатына ?арай негізгі ??ралдар былайша б?лінеді: ?олданыста?ы, ?олданылма?ан, запаста?ы.

         ?олданыста?ы - б?л пайдалану сатысында?ы негізгі ??ралдар.

         ?олданылма?ан (то?тал?ан)  - консерватция?а немесе бас?а себептерге байланысты ?олданылмай т?р?ан негізгі ??ралдар.

         Запаста т?р?ан - ?олданылып ж?рген негізгі ??ралдар ж?нделу, жойылу, апат?а ?шырау жа?дайында олар алмастыруда?ы негізгі ??ралдар.

Т?ріне ?арай негізгі ??ралдар 13 топ?а б?лінеді:

 1. Жер;

 2. ?йлер - б?л ма?сатты? ба?ыты халы?ты? е?бек етуіне ж?не материалды? ??ндылы?тарды? са?талу жа?дайынан т?ратын с?улет ??ралдар;

 3. ?имараттар - е?бек заттарыны? ?згеруіне байланысты жо? ?андай бір функцияналды  ат?ару жолымен ?ндіріс процесін ж?зеге асыру?а арнал?ан инжинерлік ??рлыс объектілері (платина ??бырлы ?ткізгіштер ж?не т.б.);

 4. Беріліс ??рыл?ылар –э лектронды жылулы? ж?не механикалы? ?уат беруге арнал?ан ??рыл?ан (электор тарату желісі) ??бырлы ?ткізгіштер т. б;

 5. Машиналар мен жабды?тар - ?рбір машина егер оны? ??рамына кіретін саймандарды, керек-жара?тарды аспаптарды бас?а инвентарды? б?лігі болмаса инвентарлы? объект болып табылатын инвентор дегеніміз - т?гендеу. Б?л тобы 5 ішкі топтан т?рады:

 а ) К?ш беретін машиналар мен жабды?машиналар жылу ж?не электро ?уатын ?ндіретін электрометорлар ж?не т.б. (трокторлар, электр ?оз?алт?ыштар) ж?не т.с.с;

 б) Ж?мысшы машиналар мен жабды?тар. Б?л е?бек ?німдерін жасау процессіне механикалы?, техникалы? ж?не химиялы? ?сер етуге арнал?ан машиналар апараттар ж?не жабды?тар (насостар, элекрлік маторлар) ж?не т.б;

 в) ?лшеу ж?не реттеу аспаптары (микроскоп, монометр, амперметр ж?не т.б;

 г) Есептеу техникасы. Процесті жылдамдату мен автоматтандыру?а арнал?ан машиналар ??рыл?ылар мен аспаптар (компьютер, конкульятор мен есептеу машиналары);

 д) ?зге де машиналар мен жабды?тар (телефон, станциялары, ?рт машиналары т.б.)     

 6. К?лік ??ралдары. Адамдар мен ж?ктерді? ?оз?алуына арнал?ан ?оз?алыс ??ралдары (теміржол, автомат, су к?лігіні? ?оз?алмалы ??рамы) ж?не т.б.

 7. ??рал-сайман. Темірді а?ашты ?ндеуге арнал?ан ?ол е?бегіні? механикалан?ан ж?не механикаланба?ан немесе машиналар?а бекітілген заттар (бал?а, тесетін...

ТОЛЫ?ЫМЕН ?АРАУ ?ШІН Ж?КТЕ?ІЗ!