Дебиторлы? берешекті? есебі ж?не ішкі аудиті

                                   Мазм?ны

Кіріспе........................................................................................................................ 3

1. Нары?ты? экономикада?ы дебиторлы? берешекті? м?ні мен ма?ызы.

     1.1  Дебиторлы? берешекті? мазм?ны....................................................................6

1.2  «?АЗ??РЫЛЫССЕРВИС» акционерлік ?о?амыны? техника – экономикалы? сипаттамасы.....................................................................................12

1.3  ?йымны? есеп саясаты.....................................................................................18

2.  Дебиторлы? берешек есебі.

2.1 Дебиторлы? берешек  есебіні? ?йымдастырылуы...........................................27

2.2 Сатып алушылар ж?не тапсырыс берушілермен есеп айырысуды? есебі......

2.3 Бас?а да дебиторлы? берешекті? есебі.............................................................51

3. Дебиторлы? берешек аудиті.

3.1  Дебиторлы? берешек аудитіні? ба?дарламасы, ма?саты...............................47

3.2  Дебиторлы? берешек аудиті.............................................................................

3.3  ?о?амны? дебиторлы? берешегін талдау........................................................64

?орытынды................................................................................................................72

?олданыл?ан ?дебиет тізімі.....................................................................................77

?осымша...................................................................................................................79

 Кіріспе

 Инвесторлар мен тапсырыс берушілерді? сонымен ?атар ??рылысшыларды? ?ызметтеріні? ?ар?ынды дамуына байланысты ?аза?стан Республикасыны? ??рылыс жа?дайында ??рылыс ?йымдарында?ы бухгалтерлік есеп а?параттарыны? д?йекті болуы мен оны? т?уелсіз ба?ылануына с?раныс мердігерлер ?шін де, тапсырыс берушілер ?шін де ?сіп келеді.

?аза?стан Республикасында нары?ты? ?атынастарды? ?алыптасуына дейін ??рылыс кешенінде ??рылыс?а ?атысушыларды? ара?атынасында СНиП, ГОСТ,СН, ТУ, т. с.с. экономикалы? сауатты ???ы?ты?-техникалы? базасына негізделген, инвестицияны ?олдануды, на?ты ?зіндік ??н мен нормативті пайданы? ??рылуын ж?не ??рылыс шикізаттарын ба?ылау, оларды? ж?йелік есебін ж?ргізуге м?мкіндік беретін, жа?сы ?алыптас?ан салалы? ж?йе орын ал?ан.

?азіргі мы? ??бырып ?згеріске ?шырап  отыр?ан нары?ты? шарттарына с?йкес дебиторлы? берешек есебі мен аудиті ма?ызды роль ат?арады. ??рылыс ж?мыстарын ?ндіру мен жоспарлауды? арнайы шарттарына байланысты (?ндіріс б?лімшелеріні? ?рт?рлі сала?а б?лінуі, ж?не ж?мысшыларды? ?ауыптілігі арты? орындарда ж?мыс істеуі, т.б) барлы? ресурстарды? ?тымды ж?ргізілетін есебі мен оны? негізінде ?йымдастырыл?ан ресурстарды? ?олдануына ?ата? ба?ылау ж?ргізу е? тиімді ??рал ?ана емес, ресурстарды рационалды ?олдану мен экономика режимін ?ажетті шарттармен ?амтамасыз ету болып табылады. Негізгі ж?не айналым ??ралдарын ?олдану ар?ылы ?зіні? жабды?таушылы?, ?ндірістік ж?не т?рмысты? ?ызметін ?йымдастырады. Олар ?зге де к?сіпорындармен келісімшарт?а отыру ар?ылы іскерлік ?атынас?а т?седі. Шаруашылы? ?ызмет барысында ??рылыс компаниялары  сатып алын?ан тауар (т?р?ын ?й объектілері, та?ы бас?адай ??рылыс ?німдері) бойынша мердігерлер мен тапсырыс берушілер жаса?ан ж?мыстары мен к?рсетілген ?ызметтері бойынша, та?ы бас?а за?ды ж?не жеке т?л?алармен есеп айырысу ж?ргізіп отырады. ?йымны? берілген айналым ??ралдарынан ?осымша алын?ан ?аржы бойынша есеп айырылысу керектігі де туады. Сонды?тан шаруашылы? ж?не ?аржылы? ?ызметінде  дебиторлы? берешекті ?з уа?ытымен жабу ж?не оны? ??ыпты ж?ргізілген есебі ма?ызды орын алады. Сонымен ?атар дебиторлы? берешек ?ндірістік шаруашылы? ?ызметіні? ?йымдастырылуында да ма?ызды роль ат?арады, ?йткені есеп айырылысуды? негізгі б?лігі ?олма- ?ол а?шасыз ж?ргізіледі ж?не ?ызметтер мен тауарлар есеп айырылысудан б?рын алынады, к?рсетіледі. Дебиторлы? берешекті? туындауы, с?йкесінше оларды? есеп ж?не ?аржылы? есеп беруде пайда болуы біріншіден есеп ж?ргізілуіні? ?олданыста?ы ережелері мен табысты мойындауда ?олданылатын принциптеріне ж?не екіншіден жоспарда к?тілетін ж?не алын?ан табысты? толы? есебін ж?ргізумен ж?не о?ан байланысты  ?аражатты? т?суі мен ?аржылы? ??ралды? ?оз?алысына ж?ргізілген ба?ылау?а байланысты, ?шіншіден ?ата? ба?ылау жасауды? міндеттілігі салы? органдарыны? салы?тар мен салы? салынатын табыс сомаларыны? де?гейіне т?ра?ты  ба?ылау ж?ргізуінен туады.

?аржылы? есеп ж?йесінде дебиторлы? берешек есебі бойынша шоттар табысты реттеудегі тиімді ??ралдар болып саналады. Дебиторлы? берешек пайда мен шы?ындар есебі мен а?ша ?оз?алысы бойынша есепті байланыстырып отыратын тетік болып саналады. Дебиторлы? берешекті? м?лшеріні? ?суі мойындал?ан табысты? барлы?ы а?шалай к?рсеткіште емес екенін айтады. ?аржылы? талдау аясында?ы мамандар а?шалай табыстар мен а?шасыз табыстар арасында?ы с?йкессіздік де?гейі ?скен сайын сол табысты? сапасы т?мен блады деп есептейді. Я?ни дебиторлы? берешек ?згерісі ?йым ?ызметіні? ?ортындысын ба?алауда негізгі ??ым болып табылады. Е? ма?ыздысы, табысты? ?р т?ріні? пайда сапасына ж?не а?ша ?аражатты? пайда болу к?здері мен ?оз?алысына ?сер етуін аны?тау керек. Тек сонда ?ана келешектегі а?ша а?ымдарыны? к?лемін, мерзімін ж?не аны?талу д?режесін болжау?а негіз туады. Дебиторлы? берешек есебіні? ма?саты жабды?таушылар мен мердігерлермен есеп айырысуды д?рыс ?йымдастыру болып табылады. Б?л ма?саттан дебиторлы? берешекті аны?тау, оны? ?з уа?тысымен ж?не д?рыс р?сімделуін тексеру, дебиторлы? берешекті? ?абылдан?ан мерзімде табылуын ?амтамасыз ету сия?ты негізгі м?селелер пайда болады. Дебиторлы? берешек аудитіні? ма?саты -  дебиторлы? берешек сальдосыны? реалды екені жайлы т?жырым к?рсету мен есеп айырысу ж?не т?лем дициплиналарын ?стау м?мкіндігін ба?ылау міндетіні? к?беюі ж?не аудиттелінетін субъектіні? ?аржылы? жа?дайыны? жа?саруы болып табылады.  Дебиторлы? берешек аудитіні? міндетіне сатып алушылар мен тапсырыс берушілермен есеп айырысу операцияларына т?гендеу ж?ргізу ж?не дебиторлы? берешекті? синтетикалы? ж?не аналитикалы? есебіні? д?рыс ж?ргізілуін тексеру, к?м?нді талаптар бойынша резервтерді? ?олданылуы мен ?алыптасуыны? за?дылы?тар?а с?йкестілігін тексеру кіреді. Дипломды? ж?мыста бухгалтерлік есепті? ?азіргі талаптар?а сай ?йымдастырылуы мен дебиторлы? берешек аудитіні? жоспар?а сай ж?не тиімді болуына ?рекет ететін ?дістер де ?арастырыл?ан.

    Дипломды? ж?мыс А? «?аз??рылыссервис» м?ліметтері негізінде орындал?ан. Берілген дипломды? ж?мысты? негізгі ма?саты дебиторлы? берешек есебі мен аудитіні? ж?не бухгалтерлік есеп ж?не аудит ж?йесінде ??рылыс компаниялары мысалында аны?тау ж?не ат?аратын ролін зерттеу.

Дипломды? ж?мысты? алдына келесі міндеттер ?ойылады:

• дебиторлы? берешекті? негізін ашу;
• А? «?аз??рылыссервисті?» ?ндірістік ж?не экономикалы? ?ызметіні? мазм?нын ?арастыру;
• ?о?амны? дебиторлы? берешек есебі мен аудитіні? негізгі с?ра?тарын ?арастыру;
• дебиторлы? берешектерді талдау;
• дебиторлы? берешек бойынша аны?тал?ан кемшіліктерді жою?а ке?естер беру.

Берілген м?селелерді  шешуде бухгалтерлік есеп пен аудитті? ба?алау, екі жа?ты жазу, сараптау, ба?ылау, салыстыру сия?ты к?птеген ?дістері ?олданылады.