Атмосфераны? экологиялы? м?селелері ж?не оны ?ор?ау

Жоспар:

1. Кіріспе: Ауа алабыны? ластануы.

2. Негізгі б?лім:

    а) ?лке экологиясы, оны игеру ?иыншылы?тары.

    б) Сумен ?амтамасыз ету ж?не ?ор?ау.

    в) Арал мен Каспий.

3. ?орытынды: Адам экологиясы.

Атмосфераны? экологиялы? м?селелері ж?не оны ?ор?ау.

Облысты? ауа бассейні екі т?рлі жолмен ( таби?и ж?не антропогендік) ластанады. К?шті ша?ды борандар мен Ма??ыстау жеріндегі т?здарды? болуы ауада ша? ж?не т?з т?йіршіктері мен тоза?дарыны? болуын т?ра?ты етеді.

  Антропогендік ластану ?нерк?сіп пен к?лік тасымалына байланысты. ?рбір автомобиль ?рбір 1км-ге орта есеппен 40г зиянды заттар шы?арады, ал облыс бойынша оны? м?лшері жылына 100 мы? тоннадан асып т?седі.

  Облыс бойынша ауа?а ласта?ыш заттар шы?аратын объектілерді? саны 7 мы?нан асады, біра? оларды? басын к?пшілігі ?са? жылыту ?азандары болып табылады, оларды? ?р?айсысы жылына орта есеппен 5-10 тонна ласта?ыш заттар шы?арады. Атмосфераны ластайтын негізгі ?нерк?сіп объектілері А?тау, Жа?а ?зен ?алаларыны? к?сіп орындары мен м?най к?сіпшіліктері болып отыр. А?тау ?аласында осындай 26 к?сіпорын бар. 1980-87 жылдары облыс бойынша ласта?ыш заттарды? м?лшері жан басына ша??анда 793кг-нан 948кг-?а, я?ни 20%-ке ?сті. Оны? 90%-і м?най к?сіпшіліктеріне тиесілі. “ Ма??ыстау м?най “ ?ндірістік бірлестігі бойынша 110-120 мы? т ласта?ыш заттар шы?арылды, ал ?аза? газ ??деу заводында осындай к?рсеткіш 23мы? т жетеді.

  А?тау ?аласында?ы Каспий тау-кен металлургия камбинатына ( ПГМК- Каскор ) ласта?ыш заттарды? 1/6 б?лігі тиеді. Осыларды? ?атарына камуналды? шаруашылы?, асфальт зауаты, к?кірт ?ыш?ылы зауаты, ет камбинаты, облыс жеріндегі ?лу тас ж?не ?иыршы? тас карьерлерін жат?ызу?а болады.

  ?немді, толы? пайдалануды? м?мкін болмауынан жыл сайын мы?да?ан тонна ласта?ыш заттар ша? тоза?, газ к?йінде атмосфера?а кетіп жатады.

М?селен, “ Ма??ыстаум?най “ бірлестігіні? газ ??бырларында 1987 жылы ж?з миллион метр аса газ ( оны? жартысы Бозащыда) бостан бос жа?ып жіберілді.

  Ма??ыстау облысыны? радияциялы? ластануы ж?нінде м?ліметтер ?те мардымсыз. ?лке жерінде аса ірі уран рудасы ?ндіретін кен-орны ж?не радиоактивті отынмен ж?мыс істейтін электр станциясыны? бар екенін ескерсек, радияциялы? ?ауіпті? бар екендігін сезінуге болады. 70-жылдары АЭС-ты? пайдалану мерзімі бітуге таяу.

  Сонымен ?атар 1969-70 жылдары ?стіртте ядролы? полигондар ж?мыс істеп, 3 рет ядролы? жарылыс бол?анын естен шы?ару?а ?сте болмайды.

  Атмосфераны? лсатауын то?тату ?шін е? алдымен ауа тазарт?ыш, т?тін т?т?ыш ?ондыр?ылар орнатылуын ?амтамасыз ету ?ажет. ?зірге облыста ондай 40 жуы? ?ондыр?ы бар.

  Сондай-а? е?бекті жа?а ?здік ?лгілерге сай ?йымдастырмайынша жа?а ?азіргі заман?а технологиялы? ?дістерді е?гізбейінше, е? а?ыры адамны? таби?ат?а деген к?з?арасы ?згермейінше, ауаны? ластануын то?тату м?мкін емес.

       ?лке экологиясы, оны игеру ?иыншылы?тары.

ХХ ?асыр адам баласына орасан зор жетістіктермен ?атар шешуді ?ажет ететін проблемалар жиынты?ын алып келді, Бейбітшілікті са?тау ж?не ?арусыздану, айналада?ы ортаны ?ор?ау, халы?ты? к?беюі, энергия мен шикізатпен ?амтамасыз ету, азы?-т?лікпен ?амтамасыз ету, м?хитты пайдалану, артта ?ал?ан елдерге к?мек, ?арышты бейбіт ма?сатта игеру ж?не т.б- осыны? б?рі жеке елді? емес,б?кіл адамзатты? орта? м?селелеріне айналып отыр. Б?лар адам баласыны? тірі ?алуына ж?не жерді? са?талуына ы?пал етіп отыр. ?аламды? проблемалар тікелей болсын, бас?а н?рселер ар?ылы болсын бізді? ?р?айсысымыз?а да ?атысты, ?йткені кішкене ?ана Ма??ыстауды? ?зінен атал?ан проблемалар?а ?атысты жетістік-тер мен ?иыншылы?тарды, “кіші” проблемаларды о?ай табу?а болады. ?йткені адам ?анша жеке, ?айталанбас бол?анымен Д?ние-б?рт?тас, бір-бірімен байланыс?ан н?рселер жиынты?ы болып табылады.

   Адамзатты? барлы? ?аламды? проблемаларын бір ?ана жа?ынан, адам ?о?амы мен таби?ат арасында?ы байланыс жа?ынан ?арастыру?а ?бден болады.Адамзатты? іс-?рекеті таби?ат за?дарына т?уелді. Таби?ат адамды ?ажетті зат пен энергиямен ?амтамасыз етеді. Адам таби?атты ?немі ?згертіп отырады белгілі бір шетке бар?анда таби?ат ?арымта ?айтара бастайды, ?йткені ?азіргі кезенднгі таби?ат ресурстарын алудын, ?ндурудін жалпы ?суімен ?атар, адам ала баста?ан ресурстарды? т?рлері де к?бейіп отыр. Сонды?тан да таби?ат?а т?скен ?ысым ?те к?шті д?режеге жетті ж?не к?птеген экологиялы? проблемалар туындап отыр. Ма??ыстау облысыны? таби?атына адамны? тигереуіні? к?шеюі бізді? алдымыз?а бірнеше м?селені ?ой?аны с?зсіз. Б?кіл адамзатты? алдында?ы сия?ты бізге де денсаулы? са?тау, азы?-т?лікпен ?амтамасыз ету, жерді са?тау ж?ніндегі ?иыншылы?тар та?сы? емес. Таби?атты тиімді пайдалану м?селесі біз ?шін ?лі шешілмеген іс болып саналады.

     Б?л ?азіргі та?да?ы е? негізгі м?селе болып отыр, ?йткені ??р?а?шылы? пен т?щы су к?здеріні? болмауы жа?дайында су?а деген с?раныс ерекше ма?ыз?а ие болады. ?зірге Ма??ыстауды сумен ?амтамасыз етуді? ж?зеге асырылып отыр?ан ?ш жолы бар. Олар-жер асты суларын алу, те?із суын т?щыландыру ж?не су ??быры ар?ылы Еділ мен Амудариядан тасымалдау. Осы ?дістермен суды ала беру, оны ?л?айту салдарын болжау ?те ?иын. Сырттан тасымалдау ?те ?ынбат?а т?се, жер асты суларыны? ?оры ?те аз, жексіз емес, ал те?із суын т?щыландыру ар?ылы суды? ?зіне жер асты суын ?осу ?ажет. Соды?тан жа?а су табу жолдары мен су ?немдеу ?дістерін іздеу керек. Ол жол-атмосфералы? жауын-шашынды пайдалану. Сондай-а? м?най, газ ??діру, ?иыршы? тас пен ?лу тас алу облыста?ы о?сыз да ?лсіз экологиялы? балансты б?зады, ауаны?, жерді? ластануы, ша?тоза?, т.б осыны? б?рі ??діру ?нерк?сібіні? алдында “не адамнын денсаулы?ы мен таби?ат, не ?ылымды іс” деген талап ?ойып отыр.

     Ма??ыстауды? екі жа?ында орналас?ан екі те?ізді? біріні? тайыздануы екіншісіні? к?теріле басталу да ?лкеге ?осымша проблемалар  ту?ызып отыр. Каспий те?ізіні? к?терілуі б?рын те?із асты бол?ан 4 млн га жеріні? ?ана емес, одан да к?п айма?ты? те?із астында ?алу ?ауіпін ту?ызып отыр. Б?л- сор бас?ан бос жер емес, бірнеше онда?ан м?най к?сіп-шіліктері, малшыауылдары мен ?ыстаулары, темір жол,автомобиль жолдары, ??бырлар, электр ж?не байланыс линиялары ж?не мал жайылымдары бар территориялар. Сонымен ?атар Каспийді? де?гейіні?              ?суіні? жер асты суларыны? т?здылы?ыны? артуына ы?пал етуі ы?тимал. Арал те?ізі 2010 жыл?а таман ?мір с?руін то?татады деп болжануда, ал  оны? Ма??ыстау облысыны? шы?ыс шекарасынан алыс орналаспа?аны? білеміз. ?ыс?ы мерзімде ?лкеде о?т?стік-шы?ыс ж?не шы?ыс желдерді? ?стем болуы Арал те?ізіні? ??р?а?ан орнынан к?терілген 80 млн т т?зыны? біраз б?лігін Ма??ыстау облысына, оны? ішінде Бейнеу ауданыны? территориясында тасмалдап ?келетіні белгілі. ?азірді? ?зінде Сам ??ны орналас?ан айма?та Арал ?сері ай?ын сезілуде, топыра?ты? т?зды тоза?мен ?аны?уы, жер асты суларыны? т?здануы Ма??ыстау ?шін тарихи-биологиялы? ??былыс болса, енді Арал есебінен б?л процесс ?дей т?спек. Б?л соны? біраз б?лігін ??быр ар?ылы ?зенге жеберіп отыр?ан Сам ?шін су табу м?селесін ушы?тырса, 2-ден жайылымдарды істен шы?арады деген с?з. Арал проблемассын- ?за?станны?, тіпті Орта Азияны? ?ана емес, д?ние ж?зіні? проблемассы, ?йткені т?тас бір те?із жо?ал?анда, ?аламды? климатты ?андай ?згерістер болатыны? ?лі ешкім аны?та?ан жо?.      

Адам экологиясы.

Атал?ан м?селелерді? барлы?ы бір н?ктеде ?иылысады. Ол-Адам. Адам-биологиялы?, сондай-а? ?леуметтік тіршілік иесі. Адам таби?атты? ??рамдас компоненті болып табылады. Таби?ат, таби?и географиялы? орта белгілі бір д?режеде адамны? ?мір с?ру образы, оны? басты ?мірлік к?сібін, я?ни м?дени—шаруашылы? типін аны?тап береді. М?дени-шаруашылы? тип кез келген этносты? м?дениеті мен ?нерін, д?ниетанымын, ?дет-??рпы мен салт-д?ст?рін аны?тайды.