Психология. Психология т?сінігі. Психологияны? даму тарихы

Жоспар

1. Психологияны? даму тарихы.
2. Ежелгі психология.
3. Орта ?асырларда?ы жан ж?не сана туралы т?сініктер.
4. XVII-XIX ?. Психология.
5. Психологияны? т?жірибелік ?ылым?а айналуы.
6. Шет психологиясында?ы а?ымдар(бихевиоризм).

1.Психологияны? даму тарихы.

Ерте замандардан бастап адам баласыны? назары, а?ыл-ойы ?зіні? ма?ында?ы д?ниені? сырын танып білумен бірге, ?з денесіні?, ішкі д?ниесіні?, а?ыл ойы мен іс-?рекетіні?, тіршілік бейнесіні? ??пия сырларын ашып білуге ?мтыл?ан. Бізді? д?уірімізге дейінгі бірнеше мы?да?ан жылдар б?рын Шы?ыс елдері Мысыр мен ?ндістанда, ?ытай мен ?зге елдерде адам баласыны? м?дениеті ?сіп, дамып, осы заман?ы ?ылыми білімні? бастап?ы іргетасы ?алана баста?ан. ?о?амны? дамуына орай ?ндіріс к?штері ?сті, ?леуметтік ?мірде таптар пайда болды. Ал?аш?ы ??л иеленушілік мемлекет ??рылды.?о?амда адамдарды? ?р?илы наным-сенімдерге негізделген к?з?арасы ?алыптасты. М?ндай к?з?арастар тек діни нанымдар?а ?ана негіз болып ?оймай, адамны? жан д?ниесі туралы таби?и-?ылыми к?з?арастарды? туындауына себепші болды. Ежелгі Шы?ыс елдерінде, сонан со? Ежелгі Грекияда адамны? т?ні мен жаныны? сырын білуге ден ?ойылды.Адам тіршілігіні? негізі-?ан айналысына ерекшке м?н берілді.Тіршілікті? негізі-?ан айналымында?ы с?йы?ты? ж?не онда?ы ??рам деген т?сінік ?алыптасты. Ертедегі ?ытай медицинасында б.з.д.XIII ?асырда денені бас?арушы ж?рек ?ызметі санап, ол ауа тектес н?рседен жарал?ан еді. Ондай н?рселер организмде тегі б?лек заттармен ?осылып, адамны? физиологиялы? тіршілігімен бірге психикалы? ?ызметін де реттеп отырады, м?ндай тіршілік адамны? с?йлеу ?абілетін оятып, ойын дамытады деген т?жырым жасалды. Адамны? ойын ж?регі билесе, ал оны? сезімдік ?ызметін бауыры ат?арады деп т?сінілді.

        Ежелгі ?ндістан дір?герлері адамны? психикалы? ?рекетіні? негізгі органы- ж?рек, оны? ат?аратын ?ызметі біртіндеп ми?а ауысады деген т?жырым жасады. Темперамент жайында?ы ілім іргесіні? ?алануы, ?рбір адам ?зіні? даралы? ерекшеліктері мен сипатталады деген ??ым ?ылым тарихында?ы ал?аш?ы материалистік ?арапайым т?сінікткерді тудырды. Ертедегі ?ытай мен ?ндістан д?рігерлері темперамент ?ш б?ліктен т?рады, олар: бастап?ыда ауа тектес н?рселерден- ?ттен ж?не ?ан мен шырыннан ??рал?ан, осы ?ш т?рлі н?рселерді? дене ??рамында?ы м?лшеріне орай адамдар бірнеше типке ажыратылады деп сана?ан.

        Осы негіздерге с?йене отырып, ?ытай д?рігерлері адамдарды мынадай типтерге жіктеген:1)адамны? бойында ?тті? не ?ан ??рамыны? басым болуы. М?ндай адамдар к?шті, батыр келеді. Оларды? мінезі жолбарыс т?різді ?жет те шапша?; 2) ауа тектес н?рселерді? к?птігі. Ондай адам ?стамсыз, ?оз?ал?ыш болады, маймылды? ?рекетіндей ?рекеттер жасайды; 3)шырынны? басымдылы?ы-?имыл-?оз?алысты? баяулы?ын, сабырлылы?ты білдіреді деп санайды.

          Адам организмі жайында?ы м?ндай пайымдаулар сол д?уірлерде, бір жа?ынан, таби?и-?ылыми т?сініктерге жол аш?анымен, екінші жа?ынан, ?р т?рлі діни наным-сенімдер тарапынан ?арсылы?  тудыр?ан к?з?арастар?а душар болды. Дегенмен, психологиялы? ж?не физиологиялы? ??былыстар жайында?ы а?ыл?а ?онымды к?з?арастар  ?зіне жол тауып, одан ?рі дами берді.

Психология-сан салалы ?ылым. Б?л та?ырыпта адам психикасыны? к?ріністері жан-жа?ты ?арастырылып, олар ?зара байланысты, біріне-бірі ?сер етіп отыратын біры??ай т?тас жан салалары екендігі айтылады. М?селен кітапты о?у к?ру м?шесі ар?ылы, ал ?абылдау ар?ылы текстіні толы? т?сініп, ол туралы ойлау?а, ??ыну?а м?мкіндік туады. Ол ?шін зейінді шо?ырландыру керек болады. Фактілерді еске т?сіріп, олар ?алай болар екен дегендей адамны? ?иялы шары?тайды.Адам психологиясын на?тылы ?рекет ?стінде зерттеу-психологияны? негізгі принципі болып табылады.

          Психология ?ылымыны? даму тарихы біріне бірі ?арама-?арсы ?ылыми ба?ыттарды? к?ресіне толы. Ол Аристотельден басталатын жан д?ниесіні? тарихы. Б?л ?ылымны? тарихи кезе?дері ?йгілі о?ымыстыларды?  ?ылыми пікірлері ар?ылы зерттеліп, оларды? м?н-жайы баяндал?ан.

          Б?дан со? психология деген с?зді? т?ркіні, я?ни шы?у тегі т?сіндіріліп, ол грек тіліндегі “псюхе”-жан, “логос ”-?ылым деген ма?ынаны білдіреді. Психология жан туралы ілім. М?ндай т?сінік ерте замандардан XYIII ?асырды? басына дейін ?ктем болып келді. Психологияны? ?з алдына дербес эксперименттік ?ылым болып б?лініп шы?уы, В.Вундты? 1879 жылы Лейпцигте Т???ыш лаборатория ?йымдастыруы. Сонымен ?атар психология- сана туралы ілім. А?ылшын философы Джон Локкты? “ сана- сырт?ы затты? д?ниені? бейнесі ” дейтін ?а?идасына орай пайда болды. Психологияны? бас?а ?ылымдардан б?лініп дербес білім бола бастауы-Гартли баста?ан а?ылшынны? эмпирикалы? ассоциациялы?  психологиясы (XYIII ?. Ортасы) 

 XIX?.60ж,-XIX?.ая?ында психология жеке ?ылым ретінде пайда болды.

          Дербес ?ылым ретінде психология айма?ында ?зара байланысты сырт к?зге бай?ала бермейтін біршама ерекше білім салалары ?штасып жатады, мысалы,психофизиология мен ?леуметтік психология. Б?лар, сырттай ?ара?ан?а “сыйыспайтындай” бол?анымен, бір ?ылым саласынан, себебі оларды? т?пкі де т?бегейлі міндеті бір  -  психикалы? ??былысты? м?нін зерттеу. Психология ?ай ?ылым саласымен байланысса да, оны? зерттеу объектісі жал?ыз-а?: ол- адам, оны? психикалы? процестері, ?алыптары ж?не ?асиеттері.

Психология ?ылымыны? ?олданбалы? м?нін ?о?ам т?сініп, ?абылдауынан халы??а білім беру  мекемелерінде ке? психологиялы? ?ызмет тарма?тарын іске ?осу идеясы ?з ?олдауын тапты. ?азіргі к?нде б?л ?ызмет ?алыптасып, дамуда, ол келешекте ?ылым мен оны? н?тижелерін практика?а ендіруде д?некер ж?йе болуы к?міл.

 2. Ежелгі психология

         Адамдар ?здері тіршілік ететін орта мен айналада?ы ?р?илы заттарда, ??былыстарда ?зіндік жан болады деп ??ын?ан. М?ндай ??ым анемизм (Лат «анима» жан деген с?зден шы??ан) деп аталады.

         Ежелгі д?ние тарихында айры?ша орын алатын эециклопедист ?алым Аристотель  психологиялы? ой пікірді таби?и негізге с?йеніп, биология мен медицина саласына ба?ыттады. Ол психика туралы ілімді одан ?рі тере?ірек зерттеп «Жан туралы» деген е?бек жазды. Аристотель б?л шы?армасында жан д?ниесіні?  ?рекетін шынды? ?діс ар?ылы зерттеп, оны? т?жірбиеге негіздеп ??руды ма?сат етті. Писхология Арестотель заманында а? дербечс сипатта?ы ?ылым саласына айнал?ан – ды. Ол психиканы? т?нмсен бірге ?мір с?ретіндінгін айта келіп, психикалы? ?рекеттерді? басым к?пшілігін материолистік т?р?ыдан шешті, Платонны? психитка жайында?ы дуалимтік к?з?арасын обьективтік шынды??а, материалистік ба?ыт?а ?арай б?рды. Сонымен, Гераклит пен Демокритті?, Платон мен Аристотельді? жан жайында?ы  к?з?арастары психологиялы? ілімні? келешектеіг дамуына ?ылыми негіз болып ?аланды.

         Жан ж?йесі жайында?ы ертедегі ілім к?птеген ойшылдар мен ??ламаларды? шы?армаларында ?зіндік орнын тапты. Ежелгі Римні? к?рнекті ойшылдары Лукреци, Гален психологияны? жан д?ниесіні? сыры мен байланысты таби?и негіздерін іздестірді. Ал ?лы Грек ойшылы Сократ «?зі?ді – ?зі? тани біл» деген ?ла?атты пікірін адамны? жан д?ниесі мен, сыры мен ?щтастырды. Сондай а?, адамны? жаны т?ніне т?н деп санап, ол а?ыл ой ар?ылы реттеліп отырады деді. Ежелгі д?ние ??ламаларыны? жан д?ниесі жайында?ыой пікірлеріні? философиялы? ж?не ?леуметтік негіздері сол заманны? экономикалы? саяси ??рлысына орай т?рлі идеялы? ба?ытта материялистік идеолистік болуыта?данарлы?жайт емес.

3. Орта ?асырларда?ы жан туралы ілім.

         Орта ?асырларда  жан туралы ілімді Аристотельдік идеялар т?р?ысынан іздестірген арап тілді елдердегі к?рнекті ойшылдар шы?ыста  - Ибн Сина, ал батыста Ибн Рошд болды. Б?лар таби?и ?ылымдарды зерттеумен ш??ылданып, оларды? н?тижелері еуропалы? елдерде ке?інен таралды. Ибн синаны? «Медицина ?а?идасы» деп аталатын е?бегі 500 жыл бойы ж?мыр д?ниені? шар тарабына таралып, барлы? де?гейдегі медициналы? мектептердегі бірден бір ??рал болды. Ал Ибн Рощдты? а?ыл ойды? дамуы жайында?ы зерттеулері еуропалы? схоластикаын ді?келетіп, д?ние болмысы мен адам туралы жа?аша білімні? іргесін ?алады. С?йтіп, Ибн Сина мен Ибн Рошд к?з?арастары таби?атты? м??гілік ?мір с?ретініне ай?ын к?з жеткізіп, жанны? тіршілігі т?нге байланысты, оын? за?дылы?ын ?алай  болса солай ?згерту м?мкін емес, ?рбір адамны? жаны мен даралы?ын м??гілік деп санау шынды?а сай келмейді дейтін мистикаыл? ??ымны? жал?анды?ын ашып к?рсетті.

         Орта ?асырлы? арап тілді ??ламалап Закария Разиді? ?ылымды ба?ылай н?тижерелі мен т?жірибиеге негіздеу жайында?ы ой пікірі, Ибн ?л-Хайзамны? психофихиологиялы? идеялары Ибн Сина зерттеулері мен ?штасып, жан ж?йесі жайында?ы ?ылымны? ?анат жайуына елеулі ?лес ?осты.

         Орта ?асырларда?ы еуропалы? жанны? м??гі ?лмейтіні, оны? денеден б?лек ?мір с?ретіндігі жайлы психологиялы? ой пікірлер одан ?рі ?арай ?рістеп, идеолистік к?з?арасты? дами т?суіне жол ашты.? Осы ба?ытта Фома Аквинский мен бас?а да филосифтарды? схоластикалы? ж?йедегі к?з?арастары ?дей т?сті. Алай да  м?ндай схоластикалы?   т?сініктерін шынды??а сай еместігін к?з жеткізген а?ылшын о?ымыстылары Гроссетест, оны? ш?кірті Роджер Бэкон барлы? ?ылымдар т?жірбиеге ж?не матиматика ?ылымына с?йенуі керек деген т?жырым жасап, жан туралы ж?не оны материямен бірлікте ?мір с?реді дейтін Аристотельдік ?а?иданы жа??ыртты. Психологяины? даму тарихында орта ?асырлы? д?уір талас тартысты о?и?алар?а толы болды.

         17 ?асырда?ы  психологиялы? ой пікірді дамытуда: а) жанды денені?, соны? ішінде адамны? да жан д?ниесін зерттеп, оларды? ??пия сырланы ашу; ?) ?рбір индевидке т?н сананы, оын? ішкі д?ниесін ба?ылау ар?ылы ?зіндік психикалы? к??іл жайын; б) адамны? ??марлы?ы мен эффектті к?йлері мен, оын? ?з мінез ??л?ын ?згеруін, жа?сы, жаман істерге бой ?руын; в) днесіні? к?ш ?уатын, ж?йке ж?йесіні? ?ызметі мен психикалы? жа?дайлары ара ?атынасыны? ?андай к?йде екендігін аны?тау?а ерекше м?н берілді.

 4. XVIII – XIX  ?асырда?ы психологияда?ы а?ымдар

17 ?асырда психология ?ылымында  айтарлы?тай ?рлеу  ба?ап физик И.Ньютон мен физиолог ?ылым А.Галлерді?  зерттеудері, оны? негізі болып саналады. Ж?йке ж?йесі мен б?лшы? ет ?ызметіні?  физиологиясы организм  тіршілікті? негізі туралы  ілімді жетілдіруде ?сенр етіп, оны? м?нін арттырды. С?йтіп, ойлауды? дамуында а?ыл-парасат шешущі р?л ат?арады дейтін б?рын?ы к?з?арас енді т?жірбиелік зерттеулерге с?йенетін боды. Психиканы осы т?р?ыда ?арастыру ?р?илы ба?ыттарды жиі ?штастырды. Олар бірі жан д?ниесін зерттеу адамны? ішкі сырын т?сінуге ба?ытталу ?ажет деп, енді бірі психиканы танып білудегі т?жірбиені?  жаратылыстану ?ылымдарын зерттейтін т?жірбиеден еш?андай айырмашылы?ы болмауы ?ажет деп есептеді. Ассоциативтік психология Ньютон аш?ан ?лемдік тартылыс за?ы 19 ?асырды? со?ына дейін ?згермейтін за? деп саналып келді. Со?ан орай сол заманны? а?артушылары Ньютон мен Лоок есімдерін ?осарлай айтып д?ріптеді. ?йткені б?л екеуі де ассоциативтік психологияны механикалы? ж?не сенсуалистік  к?з?арастар?а негіздей отырып зерттеген болатын. Психологияны? жалпы тарихында ассоциацияны жалпы категориялы? ??ым де?гайінде т???ыш ре к?теріп, оын д?ріптеуші а?ылшын д?рігері – Гартли. Ол психикалы? процестерді? барлы?ы ассоциация?а с?йенеді деп т?сіндіріледі. Оны? «адам ба?ылау» деген е?бегі ассоциацияны? ке?інен тарап, ?зекті ілім болып ?алыптасуыны? бастамасы болды. Осы е?бегінде ол к?птеген психикалы? процестерді ж?йке ж?йесіні? тербелісімен ?штастыра баяндап, адамны? санасыз ?рекетіні? маткриолистік т?р?ыда т?сіндіруге тырысады. 19 ?асырды? бірінші жартысы – психологияны?  даму тарихында?ы елеуді кезе?дерді? бірі. Б?л аралы?та рефлекторлы? теория?а негізделеген  ассоциациялы? б?рын?ы концепциялы? материолистік т?р?ыдан ни?ая т?сті, оны? субстраты мен ішкі бейнесіні?  сана?а айналуын Т. Браун, Джеймс Милль сия?ты зерттеушілер ?олданды. М?ндай к?з?арас бойынша, біріншіден, психика т?йсікк пн ?арапайым сезім т?рлерінен т?рады; екіншіден, ассоциация бойынша  - б?лшектер ал?аш?ы да, ал к?рделі психикалы? ??рлымдар – елес, ой, сезім екінші деп саналды.; ?шіншіден, ассоциациялар осы екі топта?ы психикалы?  процестер ар?ылы  ??рылады; т?ртіншіден, ассоциациялар  к?нделікті т?жірбие ар?ылы санада жиі ?айталанып о?ыту н?тижесінде бекиді.  Ассоциацияларды? жасалу барысы биология мен ж?йке физиологиясын зерттеу н?тижелері мен аны?талады. Г. Гельмогольц ассоциациясыны?  жасалуын сезім м?шелеріні? ?ызметі деп санаса, ал Чарльз Дарвин  ассоциациясы эмоция ар?ылы т?сіндірілді. Орыс физиологі М.Сеченов ассоциацияны? физиологиялы? негізін бас миы рефлексіні?  ?ызметімен ?ылыми т?р?ыдан д?лелдесе, Г.Спенсер оны психиканы? филогенездік  дамуымен ?штастырып, жалпы, психика дамуы мінез ??лы? ?згеруіне бейімделеді деді. 19 ?асырды? 80-90 жылдарында?ы Г. Эббингазу, М. Мюллер  т?різді бас?а да психологтарды? е?бегінде  ассоциацияны? жасалу жолдары т?рліше т?сіндіріліп, б?л концепция одан ?рі дамытылды. Психологияны? 19 ?асырды? орта кезіне дейінгі дамуында б?л ?ылымны? дербестік сипаты ай?ындалып, оны зерттеушілер таби?и-?ылыми негізге ж?гінді, физиологиялы? зерттеу ?дістерін ?олданып, биологиялы? ?лгіде иек артты.

 5. Психологияны? т?жірбиелік ?ылым?а айналуы.

XIX ?асырды? ортасында?ы пс?хикалы? іс-?ре?ет философиялы? ілім ж?йелеріне негізделіп,  психологияны?, ?зіндік сипаты, зерттеу объектілері мен оны? ?діс-т?сілдері ай?ындалды. Сол кезе?ге т?н философияда?ы позитивизм (Огюст Конх —1798—1857), иррационализм (А. Шопенгауэр — 1788-1860), волюнтаризм, вульарлык волюнтаризм ба?ыттары т?тын?ан ?а?ида-ларды? ма?саты, т?птеп кедгенде,пеихикалы? ??былыс- . тарды идеалистік ж?не кертартиа жол?а салу еді. М?ундай ба?ыттар В.Вундт, '3. Фрей сия?ты психолог ?алымдарды? болаша?та?ы к?з?арастары-ны? ?алыптасуына теріс ы?гіал етті. Вульгарлы?  мате-риализм а?ымы (Мелешотт, Бюхнер, Чольбе т. б,),. де-ректі материализмді д?ріптеп, адамны? миды? ?ызметі Т?ріндегі ойлауы бауырды? ?тті б?ліп шы?араты?ьі си-я?ты катынаста болады деген ?ате пікірді ?олданды.. Б?л зерттеушілерді? психология саласына ?атысты  ілгері ??былыетарды ?арастыруы сы?аржа?ты сипатта болып адамны? жа?.ду?йесі жайы?да?ы т?бёгейлі м?селелер-ді?, шы?ды?ьш аша алмады.

Адамны? санасы мен жеке басына тін мінез-??лы? тарихи т?р?ыда ?леуметтік ?мірмен, ?о?амны? жа?дайымен ?штаса  ?алыптасатынды?ын 19 ?асырда  орысты? революцияшыл демократтары Белинский, Чернышевский  бір?ы?ай материялды? негізде гуманистік жолмен зерттеді.  С?йтіп, адам психологиясыны? ?ыр сырын таби?и т?р?ыда іздестірді. Осы д?уірде психика мен  сананы? дамуы туралы диалектикалы? ж?не материолистік ілім ?ріс алып, ол ?ткен д?уірдегі саяси эканомикамен, социализм жайында?ы болжаммен ?штасты. 

Психиканы? даму адамны? таби?и м?ні, оны? ?о?амды? р?лі ж?не тарихи дамуыны? негізгі субьектісі  екендігі Маркс, Энгельс, Фейрбах шы?армаларында материолистік т?р?ыда баяндалды, адам ?о?ам мен таби?ат жа?дайында  бейімделіп, ?зіні? белсенді  іс – ?рекеті ар?ылы барлы? ?ажеттіліктерін ?тейтін а?ыл ой иесі ретінде аны?талады. С?йтіп, 19 ?асырда адамны? жан ж?йесін зерттейтін ?ылыми сапалы? жа?а м?нге ие болады, адамны? таби?ат пен, ?о?ам мен ты?ыз ?атынаста болып, о?ан ?немі бейімделып отыратынды?ы на?тылы іс ?рекеттер ар?ылы ж?зеге асырылып, оны? шынайы м?ні аны?талады. Психологияны? 19 ?асыр ортасында дербес ?ылыми п?нге айналыны? таби?и – ?ылыми негізі физика мен химия, физиология мен биология, дарвенизм мен рефлекс туралы ілім, сезім м?шелеріні? психологиясы  мен психологиялы?  зерттеулерді? н?тижесі. Психололгия п?ні ?зге ?ылыми  п?ндермен салыстыра келе, б?л п?нні? т?жірбиелік ?ылым екендігін  ай?ын сезіне аламыз. Б?л аны?таманы? м?нісін ?рбір психикалы? ??былыстар мен психологиялы? сипаттарды? сырын, м?н жайын арнайы т?жірбиелер ?олданып аны?тау?а болатынды?ымен т?сіндірген ж?н. Осы орайда, біз б?л п?нні? т?жірбиелік ?ылым ретінде бой к?рсетуін бір?атар зерттеулерге ж?не теориялы? к?з?арастар?а с?йене отырып баяндаймыз. М?селен, 1) В.Вундт ж?не Ф.Брентано (1838-1917) к?з?арастарында?ы психикалы? ??былыстарды? ?уел бастан «?зінше пайда болуы» деген пікірлерді? д?рменсіздігі; 2) И.М.Сеченов зерттеулерінде организм мен оны? тіршілік ортасы ?зара ?атынасы – ал?аш?ы, психикалы? ??былыстарды? сол ?атынастардан туындайтыны – н?тиже деп саналуы. С?йтіп, Сеченовты? материалистік ба?ыт ?стап, оны? сол кездегі ?о?амды? тарихи жа?дай?а т?уелді деп ?арастырылуы; 3) психологияны? дербес т?жірбиелік ?ылым болып ?алыптасуына т?рек бол?ан к?з?арастарды? философиялы? ж?не биологиялы? негіздері; 4) ?р кезе?ге тарихи жа?ынан ?алыптас?ан, психологиялы? бейнелеуді? м?нін білдіретін организімні? биологиялы? ??рлымы.; 5) организмні? бейнелеу ?асиеті жайында?ы Аристотельдік, Декартты? ж?не Дарвиндік зерттеу н?тижелері

19 ?асырды? ортасында психологияны? дербес ж?не т?жірбиелік п?н болып тарихи ?алыптасуы н?тижесінде адамны? жан д?ниесіні? сырын ?р тарапта зерттеу ?ызу ж?ргізіледі. ?мір тіршілігіні? м?ндай талаптары психилогияны? жа?а салалары мен тарма?тарыны? ?ркен жайып, дамуына ?олайлы жа?дай тудырды. Осы жа?дайлар адамтану ?ылымдар арасында психологияны? жетекші орын алатынды?ын ай?ын а??артты. Ж?не сол кезе?де б?л п?нні? мынандай салаларын ?рбіді: экспериментальдік психология, б?л салада ?азіргі кезде жалпы психология деп аталады; диференциялды психология, оны? негізгі зерттеу обьектісі – адамны? даралы? ерекшеліктері; балалар мен т?лім т?рбие (педагогикалы? психология); жануарлар психологиясы; ?леуметтік ж?не м?дени тарихи даму психологиясы; писхотехника.  Б?гінгі та?да психология п?ніні? ?рістеп, ке?інен дамуы адамды зерттеп, оны? жан д?ниесіне тиере? бойлау ?ажеттілігіні? артып отыр?анды?ын к?рсетеді.

6.Шет психологиясында?ы а?ымдар(бихевиоризм).

?ылым білімні? с?ранысыны? дамуына байланысты, XX ?асырды? басында  сананы? интроспективтік психологиясыны? да?дарысы бай?алды. Интроспективтік психология практикалы? ??деуді ?ажет ететін м?селелерді шеше алмады. ?о?амны? ?ар?ынды дамуымен аны?талатын т?жірибе с?раныстарын б?рын?ы субъективтік  ?дістер ?ана?аттандыра алмады. Жа?а объективтік ?дістерді жасау ?ажет болды.

Психология ?ылымыны? к?рнекті тарихшыларыны? бірі ? М.Г.Ярошевский сана психологиясыны? да?дарысына, осы?ан дейін  Францияда ке? тарал?ан невропатология мен психиатрия саласында?ы зерттеулер н?тижелері себеп болды деп санайды. Б?л зерттеулер кейде адам психикасында санадан тыс ??былыстар  болатынын к?рсетті. Санадан тыс ??былыстар  аума?ы клиникалы? ж?не эксперименталды?  талдау?а т?сті. К?лемді зерттеулерді Шарко(1825-1893) жасады. Оны? басшылы?ымен ата?ты француз психологы  Пьер Жане (1859-1937), психоанализ негізін салушы  Зигмунд Фрейд(1856-1939) ж?мыс істей басты. Ата?ты француз психологы Альфред Бине объективтік ?дістерді жасай бастады. Ол балалар а?ыл-ойыны? де?гейін аны?тайтын тестілер жасады. Интроспективтік  ?діс, балалар?а ?сыныл?ан тапсырмалар  шешіміні?  н?тижелерін немесе ?німдерін объективтік  талдаумен салыстыр?анда, екінші кезекте болды.

Сонымен, XX ?асырды? басында?ы психиканы эксперименталды?  зерттеулер,  психология ? сана туралы ?ылым ретінде аны?талуы м?мкін емес деген т?жырым?а ?келді.   

Б?л кезе?дегі психологияны? дамуына  Ч.Дарвинны? эволюциялы?  ілімі ?лкен ы?пал жасады.б?л ілім мынаны д?лелдеді: психикалы? ??былыстарды ?орша?ан ортадан,тіршілік иесіні? бейімделу ?рекетінен б?лек ?арастыру м?лдем м?мкін емес. Эволюциялы?  теория ы?палымен жануарлар психикасы мен  балалар психикасын зерттеу ж?мыстары жасала бастады. Б?л зерттеулер интроспекцияны ?олдану м?мкіндігін ысырып тастады, адам психикасына генетикалы? ж?не салыстырмалы т?р?ыдан ?арауды бекітті. Осындай ?р т?рлі ы?палдарды? б?рі психологияда жа?а психологиялы? теориялар ?атарыны? пайда бол?анын к?рсетті. Б?л теорияларды? ?кілдері сана психологиясын психиканы? жа?а концепциясымен алмастыру?а  немесе толы?тыру?а тырысты.

Бихевиоризм (а?ылш. behaviour - мінез-к?лы? ) - тілді? м?ні мен кызметін адам организміндегі вербалды? ж?не эмоционалды? ?серлерді? сырт?ы ортамен ?атынасы ар?ылы т?сіндіру. Бихевиоризмні? теориялы? негізін сал?ан Л. Блумфилд (А?Ш). Бихевиоризм психологиялы? ба?ыттарды? бірі негізінде ту?ан, біра? психологияны? ой-сана жайында?ы зерттеулерін мойындамайды. Бихевиоризм дескриптивті лингвистикада (Б. Блок), трансформациялы?-генеративтік грамматикада (Н. Хомский)та?ы бас?а кездеседі.  20 ?асырда?ы психология ?ылымын сипаттайтын американды? ба?ыт деп те ?арастырады. Ол адамны? ??л?ын жете ?арастырады да, сананы негізгі зерттеу обьектісі деп санамайды. Бихевиоризімні? іргесін ?алаушы Эдвар Торндайк.

Пайдалан?а ?дебиеттер тізімі

1. Жалпы психология – Алматы: Білім, 25-30 беттер.
2. Жан тану о?улы?ы/ жары?баев ?.Б./ 2008. 101-110 беттер.
3. Тіл білімі терминдерінін т?сіндірме с?здігі — Алматы. "С?здік-Словарь", 2005.
4. Ерментаева А. Р. Психологиялы? консультация негіздері: О?у ??ралы.- ?скемен: Ш?МУ Баспасы, 2002.
5.  Намазбаева Ж. И. Психология. Алматы, 2005.